Kış diyarında ‘montsuz’ diğerleri

“Kar bulutunun arasından ara sıra beliren sokak fenerleri, cenaze alayındaki hüzünlü meşaleler gibiydi. Montumun, ceketimin, kravatımın altında karlar eriyordu; Onları umursamadım. Zaten mahvolmuş bir adamdım.”
Yeraltından Notlar, Dostoyevski(1)

Tanzimat yazarları, mirasçıları baştan çıkarıcı bir doğa manzarası eşliğinde Çamlıca Bahçesi’ne gönderdi. Bahar; Aşkın ve cinselliğin davetidir. ‘Kırmızı Başlıklı Kız’ gibi, çiçeklerin arasından yürüyen kalem efendisinin kaderinde kurdun karnına girmek vardır. Çamlıca Bahçesi’nin hain kurdu, zavallı subayı çoğunlukla önce tüketip sonra da yok olmaya sürükleyecek bir femme fatale’dir. Cennet Bahçesi alegorisinde 19. yüzyıl Osmanlı’sının memurları “ahlak” ve “iffet” ile sınanıyordu. Bu yüzden romancının sahnesinde hep bir sarkma, bir şaplak, çapkın bir yaylanma vardır.

Ne yazık ki Rus edebiyatının küçük katipleri, Osmanlı muadilleri kadar şanslı değiller. Rus yazarlar, dokuzuncu derece subay kahramanlarını her zaman ölümcül bir soğuğun, insanlığa meydan okuyan bir kar fırtınasının ortasına atarlar. Tabii ki, bu seçim turistlerin soğan kubbeli kış ülkesine dair romantik hayal güçlerini canlandırmak için değil; Kar, romancının sahnesine bir sınıf savaşı aracı olarak girer. Kış, Yeraltı Adamı’nın hor gördüğü Billur Saray’ın önünde, tüm dokuzuncu derecedeki memurlara yoksulluklarını ve zulümlerini duyurmak için oradadır. Küçük memurları değil, devletin ve Kristal Sarayların ahlakını sorgulamak.

‘DİĞER’ BİLLUR SARAY YOLUNDA

Dostoyevski’nin Öteki romanının kahramanı, dokuzuncu dereceden memur Yakov Petrovich Golyadkin, mutlu bir şekilde kiralık lüks ganimet arabasına bindi ve bir sabah doktorunu görmeye gitti. Recaizade Mahmut Ekrem’in Bihruz’unun da feci kiralık lüks arazisiyle gittiğini hemen hatırlatalım.

Doktor muayenesinin ardından lüks kupa araba, ışıltılı vitrinlerle dolu Nevski Caddesi’ne doğru yola çıkar. Gölyadkin mağazaları dolaşıyor, değerli siparişler veriyor, ertesi gün uğrayıp teslim alacağını söylüyor. Bu alışveriş provası, o akşam velinimeti Olsufiy İvanoviç’in konutunda verilecek davette halkla eşit olduğunu kanıtlamak için gereklidir.

Akşam sıkıntıları Gölyadkin; Ancak heyecanla evin kapısını çaldığında hizmetçi onu içeri almaz. Utanan ve şaşkına dönen Golyadkin, ganimet arabasına atlar ve bir meyhaneye sığınır. Anlatıcı, kahramanını meyhanede bırakır ve Billur Saray’a döner. Kışkırtıcı bir ironiyle, Puşkin gibi yetenekli bir şair olmadığı için bu elit topluluğu yeterince tanımlayamadığını söylüyor, ancak bu geçersiz alçakgönüllülüğün arkasında Yeraltı Adamı’nın zehirli dilinin yattığını hissediyoruz.

“Kalemimin zayıf olduğunu saklamıyorum. Ayrıca beyaz saçlı ev sahibinin inanılmaz bir şirinlikle düzenlediği topu doğru düzgün tarif etmekten aciz olduğunu da kabul ediyorum. Bir de soruyorum size, benim gibi sıradan ama Golyadkin Bey’in maceralarını çok merak eden, Golyadkin Bey’in maceralarını çok merak eden bir anlatıcı, bu kadar hoşluğun, parlaklığın, saygın davranışın karışımını size nasıl anlatabilir? , neşe, sempatik vakar ve ciddi sempati, canlılık, neşe, tüm bunlar, her biri havai fişek gibi parıldayan eşlerinin tüm kahkahalarını (bunu güzelliklerini ifade etmek için söylüyorum), pembe omuzlarını, gül pembesi omuzlarını, küçücük yüzleri, göz kamaştırıcı bedenleri ama Homer’in kibirli ifadesiyle tanımlayabildiği minik ayakları? ?”(2)

Golyadkin, velinimetinin evine ikinci kez döner, merdivenlerin altında bekler, içeri girmek için uygun anı bekler. Astsubay için Billur Saray’a girmek varoluşsal bir sorun haline gelir. Bu heyecanlı bekleyişte kış bir kez daha duyurur kendini:

“Golyadkin uyuşmuş yanağını uyuşmuş eliyle tekrar çimdikledi ve mırıldandı: ‘Ah, ne fazlalıksın! Çok aptalsın sevgili Golyadkin… Çok garip bir soyadın var!’”

Kitaptaki çevirmenin notundan öğrendiğimiz kadarıyla Golyadkin soyadı Rusça “çıplak, cibil” anlamına gelen goliy kelimesinden geliyor. Golyadkin şu anki durumunu değil, soyadını tuhaf buluyor. Çünkü Billur Sarayı’na bir kez olsun girebilse, sevimli prensesle bir kez olsun dans edebilse, tüm varlığı tamamen değişecekti. Hem ödül arabası hem de gün içinde yaptığı sahte alışverişler, soyadının tuhaflığını unutmak, hatta ortadan kaldırmak içindir.

Ve Golyadkin’e girer. Her türlü sakarlık ve soytarılıkla ortalığı karıştırır, akşamın arzu nesnesi olan velinimetinin kızı güzeller güzeli Klara’ya yaklaşmayı ve onu o karmaşada dans etmeye davet etmeyi başarır. Ancak tüm masallardaki o büyülü an, yani prensin prensesi dansa kaldırdığı an, grotesk bir sahneye dönüşmüştür. Bu saçma gösteriden sonra karlı sokağa atıldığında illüzyon sona erdi ve kupa araba balkabağına dönüştü. Karlı bir kasım gecesi sokakta tek başınadır, üstelik saraydan kaçarken ayakkabısının biri ayağından kayıp giden Külkedisi gibi, galoşlarından birini düşürmüştür, tıpkı Külkedisi gibi. Rus küçük memurunun hayatı, tüm masalların antitezinden ibarettir. Kabağı bir otomobile dönüştüren, tüketimin yarattığı yanılsamadır ve amansız Petersburg soğuğu tüm yanılsamaların üstesinden gelecektir.

“Kasım gecelerinin karlı, yağmurlu, isimsiz Petersburg fırtınası, başına gelen musibetler yüzünden fiilen ölmüş olan Golyadkin Bey’e saldırmış, nefes almasına izin vermemiş, yolunu görmesini engellemiş, kemiklerine kadar işlemiş olsa da, koşmasını zorlaştırdı ve son umutlarını verdi. inadına yok ederken, düşmanlarıyla bir olduğunu ortaya koyarken, bu gecesini ve gündüzünü zehirlemek niyetinde olduğunu anlatırken, dört bir yandan acımasızca saldırırken… Bütün bunlara rağmen Bay Golyadkin bu darbeyi umursamadı. onun kaderinin.”

Kurgusunun ironisine bakın, “Petersburg’un tüm saat kulelerinde saatler tam olarak gece yarısını vurur” ve Golyadkin, diğer Golyadkin ile tam o anda, Kristal Saraylarda okşanacak olan “Öteki”siyle, bir düzenbazla karşılaşır. , dalkavuk, ama bir o kadar da fakir…

DİĞERİNİN ‘KÜT’Ü ALMASI

“Hepimiz Gogol’ün ‘Palto’sundan çıktık’ dediği doğruysa, Dostoyevski’nin bu cümleyle sadece Rus edebiyatının değil, Rus küçük memur yaşamının da kaynağını göstermesi mümkündür.

Devlet dairelerinden birinde çalışan misyoner Akaki Akakievich’e, memur olarak hayatında bir şeylerin ters gittiğini düşündüren, Petersburg’un soğuğudur:

Yılda yaklaşık dört yüz ruble kazananların Petersburg’da amansız bir düşmanı var. Bu düşman, bazılarının bir şekilde adamın hayatını canlandırdığını iddia ettiği kuzey ayazından başka bir şey değil. Sabah saat dokuz civarında, bütün memurlar evlerine gitmek için sokaklara döküldüğünde, bu sağlıklı soğuk tüm burunları o kadar acımasızca vurmaya başlar ki, düşük rütbeli zavallı memurlar parmaklarını nereye sokacaklarını bilemezler. burunlar ve nasıl korunacağı. Üst düzey yetkililerin bile alınlarının zonkladığı, gözlerinden yaşların aktığı bu saatlerde, katipler tamamen umursamaz. Yapabilecekleri tek şey, evleri ile apartmanları arasındaki dört beş sokak boyunca koşabildikleri kadar hızlı koşmak ve sonra kendilerini kapıcının odasına atıp, yolda donmuş olan kamu hizmeti becerileri çözülene kadar olduğu yerde okşamak. ve restore edildi. Akaki Akakievich, bahsettiğimiz dört beş sokağı bir çırpıda karşıdan karşıya geçmesine rağmen, son zamanlarda sırtının ve omuzlarının ağrıdığını hissetmeye başlamıştı. Sonunda paltosundan olabileceğini düşündü.”(3)

Akakiyeviç yırtık pırtık paltosunu terziye götürür ve terziden eski paltodan ümidini kesip yenisini yaptırtması cevabını alır. Düşünür, hesaplar. Aylarca bir şey yiyip içmezse yeni bir palto diktirebilecek. Terziden ısmarladıktan sonra günlerini yeni bir manto hayal ederek geçirir. Yeni ceket, subay çevresi için bir dilek nesnesi haline geldi ve ev arkadaşlarından biri bile Akaki Akakievich’in erdemine, daha doğrusu ceketine davet ediyor.

PETERSBURG’DA BİR HAYALET Dolaşıyor

Akaki Akakievich o akşam ilk kez dışarı çıkıyor ve ışıltılı vitrinlerin önünden geçiyor. Manto gibi dilek nesnelerini vitrinlerde görür ve içi sevinçle dolar. Davet üzerine ona iki kadeh şampanya içirirler. “Şampanyadan sonra daha neşeli” hissetse de “saatin on iki olduğunu ve artık eve gitmesi gerektiğini” unutamıyor. Davetiyeden ayrılıp evinin yolunu tuttuğunda o uğursuz sezgi gerçek olur. Akakiyeviç’in yolunu kesen iki adam onun paltosunu çalar. Bundan sonra Akakievich, günlerini nüfuzlu kişilerin, karakolların kapılarında paltosunu arayarak geçirir. Paltosunu bulmak için gittiği değerli bir kişinin kapısından kovulur ve Petersburg soğuğu son kozunu oynamak için bu fırsatı kaçırmaz. Hastalanan ve yatağa düşen Akakievich kısa süre sonra ölür ve “Petersburg, sanki hiç böyle bir insan yaşamamış gibi onsuz.”

Tabii ki hikaye böyle bitmeyecek, o günden sonra Petersburg sokaklarında dolaşan ve gördüğü her paltoyu almaya çalışan Akakievich, “Bu benim “, kendini çıplak ve çaresiz karın kollarına atan kıymetli kişinin montunu nihayet kaptı. Rus edebiyatının dokuzuncu yetkililerinin intikamını alacak.

BILLUR SARAY’DAN KIŞLIK SARAY’A

René Girard, “Belki 1863’te Dostoyevski’nin delilik ya da dehadan başka bir çıkış noktası yoktu” diyor.(4) Dostoyevski’nin romanlarını okuyanlar, onun hangi seçeneğe doğru yürüdüğünü çok iyi bilirler. O günlerde dokuzuncu derecedeki memurların önünde iki seçenek olduğu söylenebilir: Kristalde züppelik yapma özgürlüklerini bile unutarak, kendilerine hep yoksulluklarını hissettiren soğuk kış gecelerinde çıldırmak ve ölmek. Kovuldukları saraylar…

Veya…

1917(5) yılının soğuk bir Kasım günü sokaklarda adalet arayan ‘Palto’; sahibini üst düzey bir yaşam sürmeye terk eden ‘Burun’; operada bir türlü düzgünleştiremediği hapşırması nedeniyle değerli kişiyi rahatsız ettiği düşüncesiyle operada hayatını kaybeden Çerviakov; Öteki ve “her şeyin bir an önce olmasını, bir an önce olmasını” isteyen Rus romanının dokuzuncu dereceden subaylarının tamamı Kışlık Saray’a yürüyen kalabalığın ortasındaydı. Ve onları oraya sürükleyenin “bir vida değil, bir insan” olduğunu kendisine ve tüm dünyaya kanıtlamak isteyen Yeraltı Adamı olduğu yine rivayet edilir. (6)

notlar

1- Dostoyevski, Yeraltından Notlar, çev. Mehmet Özgül, Adam Yayıncılık, 1982.
2- Dostoyevski, Öteki, çev. Ergin Altay, İletişim Yayınları, 2007.
3- Gogol, Bir Mecnun-Pallı-Burun’un Güncesi, çev. Mazlum Beyhan, İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
4- René Girard, Dostoyevski-Yeraltı Adamı, çev. Orçun Türkay, Everest Yayınları, 2014.
5- Yazar John Reed, Dünyayı Sarsan 10 Gün’de 7 Kasım 1917’nin “soğuk ve nemli” olduğunu yazdı.
6- Bu fıkrada adı geçen yazarlar ve eserler: “Palto” ve “Burun” (Gogol); Öteki ve Yeraltından Notlar (Dostoyevski); “Bir Subayın Ölümü” (Çehov).